great-gatsby

وداع با اسلحه

 پروژه‌ی ادبیات جنگ همزمان با نخستین حملات رژیم بعثی عراق به خاک ایران کلید خورد. ادبیاتی که در اولین گام‌هایش حتا گوشه چشمی هم به اصول اولیه داستان‌نویسی مدرن نداشت و تنها ابزاری بود جهت تبلیغ و تهییج نیرو‌ها و با خلق حماسه و قهرمان‌سازی‌ سعی داشت نگاه سیاسی و ایدئولوژیکی‌ش را در قالب کلمه‌ها و به شکل داستان باز تولید کند. طبیعی هم بود که برنامه‌ریزان در شرایط خطیر جنگی، به فکر تزریق روح امید و هیجان به جبهه‌های جنگ باشند و هنر و اصول داستان‌نویسی برایشان هیچ‌گونه اولویتی نداشته باشد. این روند تا نخستین سال‌های دهه‌ی هفتاد هم امتداد یافت. اگر به انبوه رمان‌هایی که در سال‌های پایانی دهه شصت و سال‌های ابتدایی دهه‌ی هفتاد تولیده شده‌اند نگاهی بیاندازید متوجه می‌شوید که هنوز نگاه آرمان‌گرایانه به جنگ وجه غالب آن‌ها را شکل می‌دهد. البته این وضعیت که محصول شرایط  جوی وقت  بود نمی‌توانست دوام بیاورد. با روی کار آمدن دولت‌های بعدی و جایگزین شدن سیاست‌های اجتماعی  و فرهنگی مختص سال‌های پسا جنگ، این جنس از ادبیات هم رفته رفته شکل عوض کرد و جدی‌تر شد. تمایل به دست‌یابی به روح جنگ، بازسازی واقعیت بدون ذره‌ای بزرگ‌نمایی همراه با رگه‌هایی از نگاه انتقادی موتورها محرک این موج تازه به راه افتاده بودند.
این موج تازه اگرچه در ابتدا به‌خاطر ماهیت انتقادیش برخی از جوان‌های جنگ رفته و ارزشی را آزار می‌داد ولی تعدادی از آن‌ها را مجذوب خود کرد. به طوری که چند سال بعد، از میان همان جوان‌های بسیجی نسلی از نویسندگان جسورتری  پدید آمد که از اولین و مهم‌ترین‌ آن‌ها، احمد دهقان است که با نخستین رمان خود، سفر به گرای 270 درجه فصل تازه‌ای را در ادبیات جنگ رقم زد.
سفر به گرای 270 درجه از اولین رمان‌های انتقادی جنگ است. در این نوع از رمان دیگر خبری از بلندگوهای تبلیغاتی نیست و به جای آن مفهوم جنگ، هویت سرباز‌ها و موقعیت‌های انسانی دست‌خوش روایت قرار می‌گیرد. مفاهیمی روان‌شناسانه که ماهیتا نمی‌تواند ابزاری جهت تهییج و فضاسازی‌های سیاسی شود. پدیده‌ای که در آن سال‌ها در حال شکل‌گیری بود سعی می‌کرد که به فرم و مضمون به یک اندازه بها دهد. در جزئیات بسیار دقیق باشد و زبان سرد و تصویرساز را جایگزین نوشتار شاعرانه‌ای که بسیار رواج داشت کند. احتمالا سفر به گرای 270 درجه از اولین رمان‌هایی باشد که در به تصویر کشیدن نحوه‌ی به شهادت رسیدن رزمندگان هیچ‌گونه رحمی را لحاظ نمی‌کند؛ به گونه‌ای که بسیاری از صحنه‌های خون‌بار یک سوم پایانی آن برای جوانی که جنگ را ندیده بهت‌آورخواهد بود.
سفر به گرای 270 درجه روایت ملموس و روراستی است از زندگی در جنگ. در صفحات ابتدایی رمان که راوی بر تردید خود غلبه می‌کند و به خانواده‌اش می‌گوید که تصمیم گرفته به جبهه برگردد، با برخورد تند و خشن پدرش مواجه می‌شود. در ادامه و در شب‌ها و روزهای قبل از شروع عملیات با ترس‌های راوی همراه می‌شویم. راوی که به شکلی کاملا طبیعی در ناخودآگاه خود از مرگ خود و یا همرزمانش می‌هراسد، چندبار دچار کابوس و وهم می‌شود و صحنه‌هایی را می‌بیند که خواب را از چشمانش می‌رباید. یکی از این کابوس‌ها آن‌چنان خون‌بار و وحشیانه است که مواجهه با آن برای خواننده امروزی هم تکان‌دهنده خواهد بود. در صفحات پایانی رمان نیز، بسیاری از همراهان راوی به شهادت می‌رسند. خود راوی هم البته مجروح می‌شود و به ناچار به پشت خط منتقل می‌شود. در واقع احمد دهقان تلاش کرده قهرمان‌سازی‌های مرسوم زمانه‌اش را کنار بگذارد و با خلق موقعیت‌ها، حوادث و شخصیت‌های باورپذیر در راه رمان جنگ گام بردارد. او با خلق زبانی ساده و تصویرسازی‌های دقیق و بدور از تکلف، اولین گام‌ها را در این راه محکم برداشته. اگرچه، نقص‌ها و ایرادات فراوانی به روایت و زبانش وارد است، ولی نباید فراموش کرد که او با جرقه‌هایش آتشی به پا کرده که دیگر نمی‌توان نادیده‌اش گرفت.